Richard Strauss – Metamorfozy
Po mszy pogrzebowej za Parę Prezydencką w Kościele Mariackim w Krakowie Filharmonicy Berlińscy wykonali ‘Metamorfozy’ Richarda Straussa.
Jest to kompozycja mniej znana niż opery czy poematy symfoniczne. Jej nastrój współgra z uczuciami wielu jeszcze Polaków w tej chwili, tym bardziej, że nie doczekaliśmy wszystkich pogrzebów po tej straszliwej katastrofie.
Richard Strauss pisał ‘Metarmofozy’ w ostatnich tygodniach II Wojny Światowej. Zakończył pracę 12 kwietnia 1945 roku.
Richard Strauss, 1946
Arturo Toscanini powiedział kiedyś o Straussie: "Przed Straussem-kompozytorem zdejmuję kapelusz; przed Straussem-człowiekiem zakładam go z powrotem". Toscanini miał na myśli kontrowersyjną postawę Straussa wobec Hitlera i III Rzeszy.
W momencie dojścia nazistów do władzy Strauss liczył na promocję w świecie niemieckiej sztuki i kultury. Zdecydował się więc na współpracę. Wiedział on, że Hitler znał i lubił jego muzykę, począwszy od 1907 roku, w którym zobaczył przedstawienie ‘Salome’.
W 1936 roku Strauss napisał hymn na olimpiadę w Berlinie.
Z czasem jednak zaczął wątpić. W swoim prywatnym dzienniku wpisał: „Uważam, że pastwienie się nad Żydami przez Streichera i Goebbelsa plami niemiecki honor, jest całkowicie niewłaściwe – bazuje na sile, beztalenciu, mediokracji przeciwko inteligencji i talentowi.”
Goebbels, który był daleki od admirowania Straussa z kolei zapisał: „Nieszczęśliwie wciąż go potrzebujemy, ale pewnego dnia będziemy mieli swoją własną muzykę i wtedy zrezygnujemy z dekadenckiego neurotyka.”
Od 1942 roku kłopoty z gestapo miała najpierw pasierbica Straussa, a później jego syn, którego teściowa miała domieszkę żydowskiej krwi. Strauss musiał uruchomić wszystkie możliwe kontakty by uchronić ich od obozu koncentracyjnego. Mieszkał w Wiedniu. Tam też w niezbyt radosnym nastroju tworzył ‘Metamorfozy’.
Adolf Hitler na koncercie w Lipsku
Utwór jest przeznaczony na 23 instrumenty strunowe solo, tj. 10 skrzypiec, 5 altówek, 5 wiolonczel i trzy kontrabasy.
Intencją kompozytora był żałoba Niemiec po zniszczeniach wojennych, szczególnie po zbombardowaniu Opery Monachijskiej i Domu Goethego. W liście do librecisty Josepha Gregora skarżył się: „Najświętsze światowe sanktuaria – zniszczone”.Michael Kennedy, biograf Straussa uważa, że była to muzyka na pogrzeb Hitlera i jego reżimu.
Strauss wykorzystał motyw z pasażu Marsza Żałobnego z ‘Eroiki’ Beethovena. W ostatnich akordach wręcz cytuje w basowych rejestrach tego marsza. Melancholijny klimat i brzmienie ma symbolizować zastój niemieckiej kultury.
Strauss, jak w innych późnych kompozycjach, stosuje kontrapunktową harmonię, do której zresztą miał predylekcję podczas całego twórczego życia.
Ruiny Luitpold Arena w Norymberdze
Pierwsze wykonanie odbyła się w styczniu 1946 roku w Zurychu. Grała Collegium Musicum pod kierunkiem Paula Sachera.
Jednym z pierwszych wielbicieli tego utworu był Bruno Walter, sam Żyd, któremu związki Straussa z Hitlerem nie zohydziły jego muzyki.
Herbert von Karajan, który również bardzo lubił ‘Metamorfozy’ uważał, że ograniczenie liczebności muzyków do 23 nie pozwala na wydobycie pełni brzmienia. Poprosił swoich przyjaciół by zapytali Straussa czy zgodzi się na zwiększenie orkiestry. Strauss im odpowiedział: „Jeżeli będą to smyczki, niech to zrobi”.
W music boxie dwa wykonania:
- Mahler Chamber Orchestra pod dyrekcją Kenta Nagano;
- Berliner Philharmoniker pod Herbertem von Karajanem.
