Diament Jana Zelenki
Wszyscy wiedzą kto zacz Jan Sebastian Bach był. A ilu wie kto to był Jan Zelenka ?
A żyli w tych samych czasach. I, co może niektórych zdziwić, Zelenka był za życia równie ceniony jak Bach.
Jan Dismas Zelenkaurodził się w 1679 roku w Ludowicach na południe od Pragi, w ówczesnej Bohemii. Uczył się w Kolegium Jezuitów w Pradze zwane Cementinum. Z jezuitami utrzymał bliskie kontakty przez całe życie.
Jego ojciec był organistą, zaś Jan grał na violone.
Clementinum współcześnie
Violone był największym instrumentem z rodziny wiol. Można powiedzieć, że to przodek kontrabasu choć dzisiejszy kontrabas dosyć istotnie różni się od violone.
Jan Dismas Helenka grał na tym instrumencie bardzo dobrze. To pozwoliło mu uzyskać pracę w Królewskiej Orkiestrze w Dreźnie, około 1710 roku.
Peter Lely - Violone, ok.1640
Dwór saski miał dwie twarze religijne. August Mocny jako król Polski musiał przejść na katolicyzm rezygnując z luteranizmu. Dworzanie byli podzieleni, część ‘niemiecka’ była luteranami, cześć ‘polska’ katolikami.
Były więc konieczne i dwie muzyki, dla każdej z liturgii.
Zelenka wykazywał duże zdolności kompozytorskie. W 1715 roku dostał ‘stypendium’ od króla by studiować w Wiedniu u cesarskiego kapelmistrza Johanna Fuxa. Do Drezna wrócił w 1719 roku. Poza wyjazdem do Pragi prawdopodobnie już nigdy nie opuścił Drezna.
Na dworze saskim kapelmistrzem był Johann David Heinichen. Zelenka został jego asystentem. Został głównym kompozytorem religijnej muzyki katolickiej. Zyskiwał coraz większe uznanie. W 1735 roku otrzymał tytuł Królewskiego Kompozytora Muzyki Religijnej.
J.S. Bach otrzymał taki tytuł rok później po przedstawieniu królowi Mszy h-moll.
Bach doskonale znał muzykę Zelenki. Wizytował go wspólnie z synem Wilhelmem Friedemannem. Ten otrzymał od ojca zadanie skopiowania Magnificat (ZWV 108). Część tych kopii Bach wykorzystał w Lipsku w Kościele Św. Tomasza.
Jan Dismas Zelenka zmarł w 1745 roku. Muzyka religijna stanowiła większość jego dorobku. Pozostawił m.in. trzy oratoria, Te Deum i 21 mszy. Siedem ostatnich mszy należy do najlepszych jego dzieł. Powstały po poznaniu przez Zelenkę Mszy h-moll Bacha. Wygląda na to, że msza ta bardzo zmobilizowała Zelenkę do pracy. Chciał stworzyć równie piękną mszę katolicką.
Jan Dismas Zelenka (???)
Wśród nielicznych utworów świeckich znajduje się jedyna znana serenada Il Diamante.
W czasach baroku nazywała się serenata i była odmianą kantaty wykonywaną na powietrzu. Zwykle wieczorem w mieszanym wokalno-instrumentalnym zestawie muzyków. Często forma ta miała duże rozmiary. Tekst był na ogół włoski, uważano, że tylko język włoski nadaje się do śpiewania.
Il Diamantepowstała na specjalną okazję – przyjazd w 1737 roku z wizytą do Drezna księcia Jerzego Ignacego Lubomirskiego. Lubomirscy byli spokrewnieni z premierem, księciem Alexandrem Josephem Sulkowskim. Serenata miała też otworzyć sezon karnawałowy.
Libretto było zawiłe. Była to alegoryczna opowieść w sielankowym stylu. Opowiadała o intrydze Kupidyna by zbliżyć do siebie Sarmację (Polskę) i Szwabię (Saksonię). W akcji biorą udział i inni bogowie oraz bóg Ziemia. Autorem libretta był poeta Stefano Benedetto Pallavicini.
Niedawno znaleziono w archiwum drezdeńskim dokument, w którym znajdują się takie słowa: „…wspaniały koncert wykonany przez Kapelmistrza Hasse i Ristori, podczas którego mieliśmy okazję całą Królewską Orkiestrę i Włoskich Wirtuozów słyszeć.” Koncert odbył się 28 lutego 1737 roku. O autorstwie Zelenki nie wspomniano, nie ulega ono jednak żadnej wątpliwości.
Zwinger, Drezno
Muzyka Zelenki jest piękna, pełna energii i rozmachu. Moim zdaniem jest to muzyka z najwyższej półki. Niczym nie ustępuje największym mistrzom baroku.
Dlaczego nie jest powszechnie znana i za taką uważana ? Cóż, nie odkrył jej Mendelssohn ani żaden inny znaczący muzyk. Odkryto ją dopiero w drugiej połowie XX wieku i zrobili to badacze czescy. I właściwie głównie Czesi starają się promować Zelenkę. Mam nadzieję, że im się uda.
Zapraszam do music boxa. Zamieściłem całą serenadę. Wykonawcami są Ensemble Inegal oraz Prague Baroque Soloists, dyryguje Adam Viktora.
Zwinger, Drezno
