Bajka Stanisława Moniuszki

Stanisław Moniuszko - Bajka

( Music box znajduje się pod tym adresem: theblues-thatjazz.com/pl/box/10396-stanislaw-moniuszko-bajka.html )

Stanisław Moniuszko urodził się w 1819 roku w Ubielu niedaleko Mińska. Był zatem o 9 lat młodszy od Chopina. Ci dwaj kompozytorzy górowali zdecydowanie nad innymi w XIX-wiecznej Polsce. Piszę Polsce choć na mapie wtedy nie istaniała. Za to oni obaj czuli się Polakami.

Stanisław Moniuszko

Tak się jednak stało, że Chopin doczekał się już za życia wielkiej sławy, a Moniuszko, owszem, znany i ceniony w Polsce, pozostał kompozytorem lokalnym. Dla reszty świata jest egzotycznym.

Chopinowi nie dorównywał w talencie muzycznym i wirtuozerii pianistycznej. Jednak nie aż tak jakby można było mniemać patrząc na obecną ich pozycję w historii muzyki.

Jest jedna istotna różnica dotycząca ich twórczości. Moniuszko pisał przede wszystkim dzieła i utwory wokalne. Myślę, że tak mu się to w życiu ułożyło.

Dzieciństwo spędził w atmosferze wsi litewskiej, przypatrując się(i przysłuchując) folklorowi, obfitującemu w pieśni, towarzyszące żniwom, dożynkom, wszelkim świętom ludowym i okolicznościowym.
Zimowe wieczory spędzano opowiadając, gawędząc przy kołowrotku, śpiewając patriotyczne pieśni. Matka młodego Stanisława nauczyła syna grać na pianinie, a „Śpiewy historyczne” Niemcewicza były pierwszymi utworami, których się nauczył.

W 1836 roku rodzina przeniosła się do Wilna. Tam Stanisław każdą wolną chwilę spędzał w operze słuchając dzieł Belliniego, Mozarta, Rossiniego i Webera. Rok później wyjechał do Berlina na trzyletnie studia muzyczne w Singakademie.

Singakademie Berlin, 1827

Kształcił się u Karola Fryderyka Rungenhagena, dyrektora akademii. W tamtych latach tryumfy święciły opery ludowe. Najsławniejszym tam kompozytorem był Gustav Albert Lortzing. Lortzing tworzył tzw. Spieloper oraz Singspiel. Były to lekkie opery rozgrywające się z reguły na wsi.

Moniuszko, co zrozumiałe uległ modzie. Napisał dwie operetki: Nocleg w Apeninach i Nowy Don Kiszot czyli Sto szaleństw, obie do słów Aleksandra Fredry. Napisał również Trzy śpiewy do słów Adama Mickiewicza (Sen, Niepewność, Moja pieszczotka). Zostały wydane przez berlińską firmę Bote und Bock. Były to pierwsze drukowane utwory Moniuszki.

W 1840 roku wrócił do Wilna. Kolejna odmienność w stosunku do Chopina to szukanie możliwości rozwoju i kariery w Rosji. Starania rozpoczął w 1842 roku wyjeżdżając do Petersburga. Wyjazd był nieudany i Moniuszko musiał wracać do Wilna, gdzie pracował jako organista.

Opera w Wilnie

Nadal pozostaje w obrębie stylu berlińskiego. Tworzy operę Sielanka do libretta Wincentego Marcinkiewicza oraz "fraszkę" sceniczną w jednym akcie Loteria. Ukazał się też pierwszy Moniuszkowski Śpiewnik domowy, w którym znalazły się m.in. takie pieśni, jak: Świtezianka Mickiewicza, Panicz i dziewczyna Odyńca, Dziad i baba Kraszewskiego.

W 1849 roku spróbował w Petersburgu jeszcze raz. Tym razem wyprawa była owocna w sukcesy artystyczne i towarzyskie. Koncerty kompozytorskie spotykają się z niezwykle przychylną opinią i powodzeniem.

Najbardziej przyczynił się do powodzenia utwór instrumentalny – Bajka. Moniuszko spotkał w Rosji największych kompozytorów: Glinkę, Bałakieriewa, Musogorskiego. Zaprzyjaźnił się z Dargomyżskim, któremu Bajkę dedykował.

Stanisław Moniuszko

Bajka, uwertura fantastyczna powstała w latach 1847-48. Kompozytor nadał jej podtytuł w języku francuskim - Conte d'hiver (Opowieść zimowa). Nie jest to jednak utwór odnoszący się w sposób bezpośredni do konkretnego utworu literackiego. Po prawykonaniu „Bajki” krytycy starali się odczytywać nastroje i sugestie kompozytora, widząc w narracyjnym toku utworu opowieść o spacerach zimową porą.

Nic jednak nie wskazuje by kompozytor miał jakieś dalsze zamiary pisząc tę uwerturę. Wskazał jedynie na nastroje i charakter "opisywanych" muzyką zdarzeń - od lirycznych po dramatyczne, od pełnych humoru po niepokojące i tajemnicze.

Polski muzykolog Witold Rudziński ładnie to określił: "...mimo braku programu literackiego odnosimy wrażenie, że lepiej rozumiemy, o co chodzi w tej muzyce, gdy jej słuchamy, niż gdy o niej mówimy.”

Rudziński widzi w fabule tej uwertury cechy bliskie chopinowskim balladom: „W 'Bajce' nawiązał Moniuszko do tego rodzaju muzyki epickiej, jakiej wzory dał na przykład Chopin w swoich balladach."

Dynamiczna narracja muzyczna, barwna instrumentacja, liczne kontrasty wyrazowe i - przede wszystkim - piękne, melodyjne tematy pozwalają odczuwać bajeczną treść: Dawno temu, za siedmioma górami ...

Bajka została po raz pierwszy wykonana 1 maja 1848 roku w Wilnie. Później w Rosji. Od tego czasu uwertura ta często gości w programach koncertów. Do dzisiaj.

Wielkim jej miłośnikiem był Walerian Bierdiajew (1885–1956). Dyrygent, kompozytor, pedagog, niezwykle zasłużony dla polskiej kultury muzycznej był gorącym propagatorem muzyki polskiej. Pod jego batutą powstały pierwsze kompletne nagrania płytowe Moniuszki.

Równie wielkie zasługi położył Grzegorz Fitelberg. Bajka była stale w jego repertuarze. Uwertura znalazła się także w programie pierwszego po wojnie koncertu WOSPR-u w dniu 23 września 1947 roku, w Katowicach.

Grzegorz Fitelberg

Bajka to bardzo dobry utwór. Żałować tylko, że Moniuszko nie pisał podobnych więcej. Porównanie z największymi dziełami w połowie XIX wieku wygląda dla Bajki całkiem dobrze. Być może w Polsce nie było ‘zapotrzebowania’ na takie utwory. Nadrzędnym dla Polaków była wtedy tematyka patriotyczna i narodowa. Dla Moniuszki także.