Franz Liszt – Hungarian Rhapsody nr 2
(Music box znajduje się tutaj: theblues-thatjazz.com/pl/box/10725-liszt--hungarian-rhapsody-no2.html )
W XVIII wieku na terytorium Węgier wykrystalizował się taniec nazywany Verbunkos. Taniec ten składał się z wielu części, które grane były w różnych tempach. Zgodnie z nazwą powstał podczas werbunków do cesarskiej armii . Z czasem Verbunkos stał się odrębnym stylem muzycznym.
Verbunkos
Franciszek Liszt znał verbunkos z dzieciństwa. Sądził, że to muzyka ludowa. Tymczasem wiele z nich było napisane przez kompozytorów w miastach i na dworach. Przejmowali je Cyganie i chyba stąd uchodziły za ich folklor.
Liszt urodził się w 1811 roku. 30 lat później był już największym wirtuozem fortepianu w Europie. Jako kompozytor został uznany za najlepszego przedstawiciela Nowej Szkoły Niemieckiej. Dopiero wtedy zwrócił się do muzyki z rodzinnych stron.
Do verbunkos. Z całej różnorodności tańców zaadaptował dwa główne elementy: lassan w wolnym tempie oraz friska w tempie żywym, szybkim. Dodał do tego cygańską skalę (ma ona sporo wspólnego z skalą bluesową) i technikę gry na fortepianie naśladującą cymbały.
Orkiestra Cygańska
Z tymi motywami podjął się dużego dzieła czyli skomponowania Rapsodii Węgierskich. W latach 1846 – 1853 napisał 15 rapsodii. Kolejne cztery powstały w latach 1882 – 1885 już pod koniec życia Liszta.
Oryginalnie zostały napisane na fortepian. Utwory cieszyły się olbrzymim zainterersowaniem publiczności. Liszt miał studenta - Franza Dopplera. Chcąc spełnić prośby o orkiestrację Rapsodii zadał jako ćwiczenie zorkiestrowanie sześciu z nich Dopplerowi.
Franz Doppler
Były to rapsodie o numerach: 2, 5, 6, 9, 12 i 14. Doppler pracował z wielkim zapałem. Liszt zrewidował jego efekt takt po takcie. Doceniając jakość pracy Dopplera pozwolił by jego nazwisko figurowało na pierwszej stronie wydawnictwa. W późniejszych latach Doppler napisał transkrypcję na flet i orkiestrę gdyż sam był wirtuozem tego instrumentu.
Rapsodia Węgierska nr 2 cis-moll powstała w 1847 roku. Jak dotąd jest to najbardziej lubiana, najbardziej ceniona i najsławniejsza z całego zbioru.
Jest przykładem nacjonalizmu w muzyce. Liszt chciał pobudzić i wesprzeć narodowe prądy węgierskie. Dedykował tę rapsodię księciu Laszlo Telekiemu. Teleki brał udział w Wiośnie Ludów w 1848 roku za co został wygnany z ojczyzny. Rapsodia ta została opublikowan po raz pierwszy, oczywiście w wersji fortepianowej, w 1851 roku.
Laszlo Teleki
Sukces był natychmiastowy i wielki. Orkiestrowa wersja wydana po kilku latach w Lipsku została równie entuzjastycznie przyjęta przez cały świat muzyczny.
Utwór posiada dwie wyraźnie określone części.
Część pierwszą lassan otwiera krótki choć dramatyczny wstęp. Mimo, że pierwsze akordy brzmią w tonacji Cis-dur to jednak szybko ustala się podstawowa tonacja cis-moll.
Nastrój lassan jest melancholiny i mroczny. Zawiera jednak i kapryśne i żartobliwe momenty.
Część drugą friska otwiera temat w tonacji Fis-dur. Modulując do cis-moll Liszt podejmuje temat z lassan. Dynamika i tempo narastają aż do wybuchu głównego tematu. Od tego miejsca friska podejmuje podróż pełną energi i pianistycznej brawury, wspieranej przez różne przebiegi harmoniczne. Modulacje są jednak trzymane w ryzach przez tonację cis-moll i odpowiadają jej A-dur.
Przed finałem Liszt jeszcze raz nawiązuje do lassan jednak w Fis-dur. I w tej tonacji następują końcowe oktawowe akordy przy intensywnym crescendo i prestissimo. Akordy wznoszą się i opadają przez całą klawiaturę aż do ekspresywnego końca.
Franciszek Liszt
Utwór jest bardzo trudny technicznie. Daje tym samym okazję wirtuozom fortepianu do wykazania się kunsztem. To z kolei budzi wśród słuchaczy wielki aplauz.
Sądzę, że tutaj należy widzieć ogromną popularność wirtuozów fortepianu i skrzypiec w ubiegłych wiekach. Większość z widzów miała lepsze lub gorsze wykształcenie muzyczne. Wspólne muzykowanie w domach było rzeczą normalną i lubianą. Wszyscy oni umieli docenić trudności techniczne utworów. Nie potrafili zaś docenić komponowania. Ceniono więc odtwórców. Twórców znacznie mniej.
Rapsodia nr 2 z uwagi na duży dramatyzm melodii bardzo często była wykorzystywana w ilustracjach do fimu. Pierwszym, który umieszczał ją nawet w roli głównej był Walt Disney. W 1929 roku wykonała ją Myszka Miki. Przez następne 80 lat rapsodia Liszta często towarzyszy nam przy oglądaniu filmów.
Hungarian Rhapsody - Kertész Csaba
Rapsodie Węgierskie wywołały szeroki oddźwięk u jego rodaków. Dyrektor Budapeszteńskiego Konserwatorium kilkukrotnie zapraszał go do objęcia jego stanowiska. Później starał się o to premier rządu. Liszt odmówił. Jako powody podał niechęć do wystepowania w roli wirtuoza i dyrygenta. Chciał zająć się tylko komponowaniem. Węgrzy byli niepocieszeni ale bezsilni.
Franciszek Liszt
