Praetorius - Nun Komm der Heiden Heiland (Veni, Redemptor Gentium)
Salon24 to w sieci duża siła. Przekonałem się o tym, gdy wpisałem w google: Nun Komm der Heiden Heiland. Zbliża się adwent więc chciałem obejrzeć czy znajdę coś nowego a ciekawego. Na pierwszej stronie google wyrzuciło moją notkę sprzed prawie roku o Kantatach nr 61 i nr 62 J. S. Bacha.
Z przykrością zobaczyłem pod notką komentarz podpisany PAWEL ULBRYCH, który z niecierpliwością czekał na odpowiedź na pytania o inne kantaty Bacha na adwent. Pytał czy zachowały się kantaty o numerach 186a, BWV 70a i na 4. niedzielę, BWV 147a ?
Odpowiadam dopiero teraz i być może pytający już nie bywa na Salonie24. Wszystkie te kantaty zachowały się. Literki ‘a’ przy numerach wynikają z kłopotów datowania utworów Bacha. Wszystkie one powstały w Weimarze i wszystkie zostały zrewidowane, co znaczy poprawione w Lipsku. Wykonania z Lipska były bardziej znane i stąd otrzymały numery bez ‘a’ mimo, że chronologicznie pierwsze były te z Weimaru, odkryte jednak później.
W każdym razie notkę przeczytałem i widzę, że temat można rozwinąć. Bach nie był całkiem oryginalnym twórcą Kantaty Nun Komm der Heiden Heiland. Co nie co, a nawet można rzec sporo pożyczył od Michaela Praetoriusa i z pieśni ambrozjańskiej Veni, Redemptor Gentium.
Michael Praetorius
Michael Praetorius był kompozytorem z pogranicza renesansu i baroku w muzyce. Urodził się w 1571 roku w Kreuzbergu, w Turyngii. Jego ojciec też Michael nosił nazwisko Schultze. Praetorius to zlatynizowana forma tego nazwiska.
Uczył się na Uniwersytecie we Frankfurcie. Tam też został organistą. Po kilku latach przeniósł się do Luneburga gdzie również otrzymał posadę organisty. Awansował z czasem zostając Kapelmistrzem. W 1604 roku wstąpił na służbę do Księcia Brunszwiku i pełnił ją do końca życia. Zmarł w 1621 roku.
Praetorius zyskał dużą sławę komponując muzykę religijną, kościelną. Szczególną pozycję mają jego pieśni, których napisał ponad dwieście.
Michael Praetorius podjął próbę napisania Encyklopedi Muzyki w aspekcie sztuki ale i nauki. Ukończył trzy tomy, które wydał pod nazwą Syntagma Musicum. Było to dzieło bardzo szeroko czytane zwłaszcza tom drugi, który traktował o instrumentach i muzyce instrumentalnej.
Praetorius - Musae Sioniae, 1607
Drugim wielkim dziełem było Musae Sioniae, składające się dziewięciu ksiąg. Zawierały one pieśni i hymny i inne utwory chóralne. W księdze piątej znajduje się chorał Nun Komm der Heiden Heiland.
Praetorius był pierwszym kompozytorem, który pisał do utworów religijnych Marcina Lutra.
Tekst musiał wywrzeć na Praetoriusie duże wrażenie gdyż napisał on kilka wariantów tego chorału w różnych obsadach wokalnych i instrumentalnych.
Marcin Luter pisząc tekst też nie był oryginalny. Oparł się mocno na pieśni Veni, redemptor gentium tradycyjnie przypisywanej Świętemu Ambrożemu.
W Rzymie świętowanie Bożego Narodzenia zaczęło się kształtować w połowie IV wieku. Muzycznych pieśni i hymnów odpowiadających takiemu świętu jeszcze nie było. Veni, redemptor gentium był jednym z pierwszych hymnów.
Autorem był Arcybiskup Mediolanu Ambrosius (ok.340 – 397). Ambroży był utalentowanym teologiem i bardzo znaczącą osobą w ówczesnym świecie. Był ponadto wielkim poetą i znawcą muzyki. Zasłużył się jako systematyzator pieśni religijnych.
Św. Ambroży
Jego zasługi dla rozwoju chóralnej muzyki religijnej są olbrzymie. Przez dwa następne wieki większość utworów religijnych było przypisywanych właśnie jemu lub pisanych według jego wskazówek. Ogólnie utwory te nazywano Pieśniami Ambrozjańskimi. Trudno przecenić znaczenie Św. Ambrożego dla dalszego rozwoju muzyki, zwłaszcza kościelnej.
J.S. Bach znał doskonale twórczość Praetoriusa oraz Pieśni Ambrozjańskie. To, że je wykorzystywał w swoich kompozycjach nie byto w tamtych czasach czymś nagannym. Warto sobie uprzytomnić, że muzycy wtedy nie żyli z tantiem. Zarabiali pełniąc okreśłone stanowiska.
Tak naprawdę to nie wiemy jak Bach traktował pożyczki z twórczości wcześniejszych kompozytorów. Wiadomo, że korzystał. Korzystał jednak z tych utworów, które sam cenił. Być może w ten sposób ocalił je dla nas gdyż smak muzyczny miał wybitny. A takie stare utwory jak Pieśni Ambrozjańskie były postrzegane jak dobro wspólne i tak w istocie było.
W music boxie Praetorius (Nun Komm der Heiden Heiland ) i Św. Ambroży (Veni, Redemptor Gentium).
Św. Ambroży
Veni, Redemptor Gentium
(znana obecnie wersja hymnu pomija pierwszą strofę oryginalnego tekstu)
[Intende, qui regis Israel,
super Cherubim qui sedes,
appare Ephrem coram, excita
potentiam tuam et veni.]
Veni, redemptor gentium,
ostende partum Virginis;
miretur omne saeculum:
talis decet partus Deum.
Non ex virili semine,
sed mystico spiramine
Verbum Dei factum est caro
fructusque ventris floruit.
Alvus tumescit Virginis,
claustrum pudoris permanet,
vexilla virtutum micant,
versatur in templo Deus.
Procedat e thalamo suo,
pudoris aula regia,
geminae gigas substantiae
alacris ut currat viam.
Aequalis aeterno Patri,
carnis tropaeo cingere,
infirma nostri corporis
virtute firmans perpeti.
Praesepe iam fulget tuum
lumenque nox spirat novum,
quod nulla nox interpolet
fideque iugi luceat.
Sit, Christe, rex piissime,
tibi Patrique gloria
cum Spiritu Paraclito,
in sempiterna saecula. Amen.
Tłumaczenie wg Śpiewnika pelplińskiego
Przyjdź, o Zbawienie pogańskie,
Jezu, Dziecię panieńskie,
Niech się wszystek świat dziwuje,
Bo rzecz nową Pan gotuje.
Nie z krwi, ni z ciała męskiego,
Ale z Ducha świętego
Bóg się raczył w ciele stawić,
Matkę Dziewicą zostawić.
Panna Syna porodziła,
Panieństwa nie straciła,
Pełna cnót, bo w niéj Pan chwały,
Miał Majestat okazały.
Płód żywota Panieńskiego,
Syn Boga najwyższego,
Prawdziwy Bóg, człowiek prawy,
Podjął się straconéj sprawy.
Przyszedł od Ojca wiecznego
I zaś odszedł do Niego,
Gdzie nas bierze do Siebie,
Siadłszy po prawicy w niebie.
Jezu, równy Ojcu Swemu,
Pomóż ludowi Twemu,
Niech łaska i Twa moc wieczna
Wszystkim będzie pożyteczna.
Twój żłób niech nam świeci jaśnie,
Niech Twa chwała nie gaśnie,
Daj wzrost w wierze, daj w godności
Wnijść do niebieskich radości.
Chwała Ojcu najwyższemu,
Cześć Synowi wiecznemu,
Chwała Duchowi Świętemu,
Bogu w Trójcy jedynemu. Amen.
Tłumaczenie według ks. Grochowskiego
1. Przyjdź, wszech narodów zbawienie, * Pokaż panieńskie rodzenie. * Każdy wiek się dziwić może, * Jako się ty rodzisz, Boże.
2. Bo nie z męskiego nasienia, * Z Ducha świętego zrządzenia * Słowo Syn Boży ciało wziął, * Owoc dziewiczy zakwitnął.
3. Panna się brzemienną stała, * Nienaruszona i cała. * Nowe cuda, nowe dziwy, * W kościele swym Bóg prawdziwy.
4. Idzie Pan jako z łożnice, * Z gmachu wstydliwej rodzice, * Bohater dwojej jestności * Chcąc odprawić bieg w prędkości.
5. Wyjście ma z Ojca wiecznego, * Wrócenie także do niego, * Wybiegł na zgubę piekłowi, * Siadł potem pobok Ojcowi.
6. Równowłajco Ojcu wieczny, * Weź broń, przypasz płaszcz cielesny, * A słabość ciała naszego * Trzymaj w mocy Bóstwa twego.
7. Z żłobu nowa światłość wschodzi, * Noc dzień jasnością przechodzi, * Która zawsze w jednej mierze * Niech nam świeci w prawej wierze.
8. Tobie cześć niewysławiony * Panie z Panny urodzony, * Z Ojcem i z Duchem społecznie * Jednę chwałę miejcie wiecznie.
Marcin Luter
Marcin Luter - Nun Komm der Heiden Heiland
Nu kom der Heyden heyland /
der yungfrawen kynd erkannd.
Das sych wunnder alle welt /
Gott solch gepurt yhm bestelt.
Nicht von Mans blut noch von fleisch /
allein von dem heyligen geyst /
Ist Gottes wort worden eyn mensch /
vnd bluet eyn frucht weibs fleisch.
Der yungfraw leib schwanger ward /
doch bleib keuscheyt reyn beward
Leucht erfar manch tugend schon /
Gott da war yn seynem thron.
Er gieng aus der kamer seyn /
dem könglichen saal so reyn.
Gott von art vnd mensch eyn hellt /
seyn weg er zu lauffen eyllt.
Seyn laufft kam vom vatter her /
vnd keret wider zum vater.
Fur hyn vndtern zu der hell /
vnd wider zu Gottes stuel.
Der du bist dem vater gleich /
fur hynnaus den syeg ym fleisch /
das dein ewig gots gewalt /
ynn vnns das kranck fleysch enthallt.
Dein kryppen glentzt hell vnd klar /
die nacht gybt eyn new liecht dar /
tunckel muß nicht komen dreyn /
der glaub bleib ymer ym scheyn.
Lob sey Gott dem vatter thon /
Lob sey got seym eyngen son.
Lob sey got dem heyligen geyst /
ymer vnnd ynn ewigkeyt.
