Conditor Alme Siderum - Twórco Zacny Gwiazd Świecących
Pozostaję w klimacie poprzednich notek. Sam się zainspirowałem do pogłębienia znajomości Ambrosiusa i Praetoriusa. Akurat obaj mieli wiele do powiedzenia w muzyce na Adwentu i Bożego Narodzenia.
Widzę też, że przydała by mi się znajomość łaciny. Wiele hymnów i pieśni z dawniejszej muzyki ma tytuły łacińskie i tak naprawdę są dla mnie tajemnicze. Jednym z twórców, którzy często nazywali utwory po łacinie był Michael Praetorius. Robił tak nawet wtedy gdy poza tytułem tekst pisał po niemiecku.
Michael Praetorius
Ostatnimi laty Praetorius odkrywany jest na nowo. Pojawiają się nowe nagrania jego dzieł, często premierowe. Jednym z takich jest hymn – motet Conditor Alme Siderum.
Praetorius w swojej twórczości chętnie korzystał z sławnych pieśni i melodii chóralnych. Tak było i w tym przypadku.
Conditor Alme Siderum to hymn napisany na Nieszpory w czasie Adwentu. Z datowaniem są pewne kłopoty. Większość badaczy uważa, że tekst powstał w siódmym wieku. Są jednak tacy, którzy sądzą, że jest wcześniejszy i pochodzi z wieku czwartego. Autor nie jest znany. Dla większości jest związany z osobą Św. Ambrożego, czyli należy do pieśni ambrozjańskich. Ciekawe, że termin ambrosiana jakby został zapomniany. Używa się tylko gregoriana w takim kontekście jakby nic przedtem nie było.
Kto napisał melodię także nie wiadomo. W XVII wieku hymnem zajął się papież Urban VIII. Przerobił go tak poważnie, że z oryginału pozostał tylko pierwszy tytułowy wers. Ten zrewidowany tekst włączył do Brewiarza w 1632 roku. Istniała groźba, że oryginalny tekst zaginie. Tak się nie stało gdyż pozostał on w starej wersji w liturgii angielskiej.
Conditor Alme Siderum
Melodia Praetoriusa bardzo głęboko sięga do starego hymnu. Ta stara melodia pozostała w klasztorach gdzie mnisi pielęgnowali (i robią to nadal) śpiewy adwentowe. W tamtych czasach nikt nie przejmował się plagiatami. A początkowe frazy Praetoriusa są wręcz dosłownym powtórzeniem hymnu ambrozjańskiego. Inaczej mówiąc główny temat nie pochodzi od tego kompozytora. Dopiero dalszy przebieg będący rozminięciem tematu jest autorskim aktem Praetoriusa.
Szukając informacji o tym motecie natknąłem się niespodziewanie na Palestrinę. Okazało się, że Giovanni Palestrina w zbiorze Hymni Tutius Anni umieścił swoją wersję Conditor Alme Siderum. Podobnie jak i Praetorius tak i on pierwsze takty wziął z starego hymnu ambrozjańskiego. Utwór Palestriny mógł poznać Praetorius, który był o 35 lat młodszy. Być może i z tego dzieła Praetorius korzystał.
Giovanni da Palestrina
Zaskoczony zostałem jeszcze drugi raz. Okazało się, że istnieje całkiem inna ścieżka tego hymnu. Znalazłem wykonanie z 2009 roku w Deidesheim w Niemczech, gdzie odbył się koncert adwentowy, na którym Conditor Alme Siderum sygnowano nazwiskiem Nors Josephson. To nazwisko obiło mi się o uszy ale nie jako kompozytora.
I rzeczywiście Josephson to pianista, nauczyciel i muzykolog. Jest Amerykaninem. W latach 1975 – 1992 był profesorem muzyki na Uniwersytecie Fullertona w Kalifornii. Prowadził tam duże programy badawcze zyskując spore uznanie środowiska muzycznego. Ożenił się z Niemką i w 1992 roku przeprowadził się właśnie do Deidesheim. Tam prowadził dalsze badania, mając zresztą finansowe wsparcie z Ameryki.
Conditor Alme Siderum było odkryciem Josephsona. Znalazł mianowicie partyturę hymnu, który powstał na dworze Karolingów. Josephson datował go na dziewiąty wiek. W melodii nie słychać wpływów ambrozjańskich. Można stąd mniemać, że muzyka dawna rozwijała się również poza Włochami a jej bliskie poznanie jest jeszcze przed nami.
Nors S. Josephson
Są to dzieje, które bardzo mnie ciekawią. Mam nadzieję, że dowiem się więcej. Bo widzę, że wiem malutko.
Conditor alme siderum
1. Conditor alme siderum,
aeterna lux credentium,
Christe, redemptor omnium,
exaudi preces supplicum.
2. Qui condolens interitu
mortis perire saeculum,
salvasti mundum languidum,
donans reis remedium.
3. Vergente mundi vespere,
uti sponsus de thalamo,
egressus honestissima
Virginis matris clausula.
4. Cuius forti potentiae
genu curvantur omnia;
caelestia, terrestria
nutu fatentur subdita.
5. Te, Sancte, fide quaesumus,
venture iudex saeculi,
conserva nos in tempore
hostis a telo perfidi.
6. Sit, Christe, rex piissime,
tibi Patrique gloria
cum Spiritu Paraclito,
in sempiterna saecula. Amen.
Twórco zacny gwiazd świecących wg Śpiewnika Pelplińskiego
Twórco zacny gwiazd świecących,
Wieczna światłości wierzących,
Chryste, Zbawco człeka wszego,
Usłysz prośby proszącego.
Co żałując ginącego
Zgubą śmierci świata tego,
Dałeś zdrowie zchorzałemu,
Lekarstwo przewinionemu.
Gdy świat skłaniał ku wieczoru,
Oblubieńczego pozoru
Wyszedłeś, Panie, z łożnicy
Żywota Matki-Dziewicy.
Twojéj władzy, Twéj możności
Klęka kolano wszech włości;
Niebo, ziemia czém pełnione,
Skinieniu to podrzucone.
Ciebie prosimy usilnie,
Przyszły Sędzio, prosim pilnie,
Broń w czasie od zdradliwego
Czarta, nam nieprzyjaznego.
Chwała, cześć, moc, wystawienie
Ojcu, Synowi rówiennie,
Także Duchowi świętemu,
Na wieki Bogu jednemu. Amen.
Conditor Alme Siderum
