Bizet - Carmen

Bizeta Carmen.

 

(Całą operę można wysłuchać tutaj:  theblues-thatjazz.com/en/box/2473-bizet-carmen.html  )

 

Opera została zdominowana przez kompozytorów włoskich. Trudno było się wedrzeć do panteonu najlepszych, czy może raczej najpopularniejszych oper kompozytorom z innych krajów. Jedną z takich niewłoskich oper, która uznawana jest w całym świecie za wielką jest

 

Carmen.

 

Operę zamówił Camille du Locle – dyrektor Opéra-Comique. Ten teatr operowy powstał w 1714 roku w Paryżu. Francuzi pragnęli stworzyć alternatywę dla dominującej w Europie opery włoskiej. W chwili powstania teatru opera komiczna była najpopularniejszą formą. Od początku XIX wieku wystawiano już znacznie większy zakres oper, zgodnie z tym, że opera stała się dramatem, nie tylko komedią.

 

Opéra-Comique w latach 1840 -1887

 

Du Locle dyrektorował Opéra-Comique od 1870 roku. Na sezon 1873 – 1874 planował wystawienie nowej opery. Sam był doświadczonym librecistą. Zaprosił na rozmowę parę jego znajomych Henri Meilhaca oraz Ludovic Halévy’ego i zaproponował napisanie libretta do noweli Prospera Mérimée pod tytułem Carmen.

 

Ludovic Halévy                             Henri Meilhac

 

Mérimée (1803 – 1870) był dramaturgiem, nowelistą, archeologiem i historykiem. Studiował prawo i języki. Znał grecki, hiszpański, angielski i rosyjski. Był pierwszym, który przybliżył we Francji literaturę rosyjską. W 1830 poznał w Hiszpanii Maríę Manuelę Kirkpatrick - Countess of Montijo. Jej córka Eugenia został żoną Napoleona III i cesarzową Francji. Merimee właśnie ją wskazywał jako inspiratorkę Carmen. Jednak znacznie większy był wpływ Aleksandra Puszkina i jego powieści Cyganie, którą przetłumaczył na francuski w 1840 roku. Nowela Mérimée została opublikowana w 1845 roku.

 

Prosper Mérimée

 

Libreciści i du Locle wspólnie wybrali do skomponowania muzyki Georgesa Bizeta.

Georges Bizet urodził się w 1838 roku w Paryżu. Jego ojciec był śpiewakiem i kompozytorem amatorem. Matka była siostrą bardzo znanej w Paryżu nauczycielki śpiewu, François Delsarte. Mały Georges wykazywał tak wielkie uzdolnienie muzyczne, że dwa tygodnie przed ukończeniem 10 lat przyjęto go do Konserwatorium. Nie były to normalne studia gdyż był za młody. W każdym razie uczył się tam wiele lat.

 

W 1855 roku napisał Symfonię C-dur. Miał 17 lat. Symfonia ta była całkowicie nieznana aż do 1933 roku, w którym pewien badacz znalazł rękopis w archiwum Konserwatorium. Premiera w 1935 roku zapewniła jej miejsce w repertuarze orkiestrowym wczesnego romantyzmu.

W 1857 roku Bizet wygrał nagrodę ufundowaną przez Jacquesa Offenbacha za jednoaktową operę Le docteur Miracle. Wygrał również konkurs na stypendium Prix de Rome. Dzięki temu studiował trzy lata w Rzymie. Te lata pozwoliły Bizetowi rozwinąć swój talent. Napisał kolejną operę Don Procopio oraz pierwsze duże dzieło religijne – Te Deum.

 

Tak się złożyło, że te utwory Bizeta, które potomni uznali za wielkie, za jego życia były odbierane niedobrze. Te Deum złożył Bizet na konkurs o nagrodę Prix Rodrigues. Przegrał, a konsekwencją tej porażki było to, że dopiero w 1971 je opublikowano.

Wystawiona w 1863 roku opera Les pêcheurs de perles (Poławiacze pereł) również została źle przyjęta. Bizet mocno przeżywał swoje niepowodzenia. Pracował nad dwoma symfoniami – w chwili depresji podarł oba manuskrypty.

 

Sytuacja odwróciła się w 1871 roku. Napisana jako muzyka incydentalna, a zaaranżowana potem na suitę L'Arlésienne stała się we Francji bardzo popularna. W następnym roku wystawiono operę Djamileh. Ta opera była prekursorem Carmen.

 

Carmen zaczął pisać w 1873 roku. Początkowo praca posuwała się szybko naprzód. Niespodziewanie wyniknęła duża trudność. Dyrekcja Opéra-Comique nie mogła znaleźć odpowiedniej solistki dla tytułowej roli. Aż do sierpnia 1874 roku nie można było przeprowadzać normalnych prób. Wreszcie wybrano mezzo-sopranistkę Galli-Marié.

 

Galli-Marie

 

Bizet musiał dokonać przeróbek kilku arii, gdyż pierwotnie rola Carmen była przypisana sopranowi. W końcu lata ukończył operę w wersji fortepianowej. Dwa następne miesiące trwała orkiestracja.

Drugim problemem była postawa asystenta dyrektora opery de Leuven. Libreciści wyeliminowali drastyczne elementy, które występowały w noweli Mérimée, jednak pozostawili tragiczne zakończenie. Pod takim też kątem pisał Bizet swoją muzykę. De Leuven ostro przeciw takiemu końcowi protestował, argumentując, że ich teatr ma opinię przyjaznego ludziom, a ta Carmen jest widzom nieprzyjazna. Był człowiekiem wpływowym i przekonał autorów libretta do zmiany zakończenia na szczęśliwe. Jednak Bizet kategorycznie odmówił. Dla niego burzyło to całą jego pracę. Dyrektor, chcąc nie chcąc przyjął stanowisko Bizeta.

 

Osoby: Carmen, cyganka (Ms), Don Jose, sierżant (T), Micaela, dziewczyna z wioski Don Josego (S), Escamillo, toreador (Bar), przemytnicy: Dancairo (T), Ramendado (T), Cyganki: Fransquita (S), Mercedes (Ms), oficerowie: Zuniga, porucznik (B), Morales (Bar), Andres, porucznik (T), Lillas Pastia, karczmarz (Bar); gawiedź uliczna, dzieci, robotnice z fabryki cygar, żołnierze, Cyganie, torreadorzy, przemytnicy.

 

Treść

Akt I

Sevilla. Przy rogatkach miejskich znudzeni żołnierze oczekują zmiany warty. Ich uwagę zwraca młoda dziewczyna, Micaela, która poszukuje sierżanta Don Josego. Tłumaczą jej, że ów przybędzie dopiero na zmianę warty i zapraszają ją do środka. Zaproszenie jest jednak zbyt obcesowe i dziewczyna ucieka. Nadchodzi upragniona zmiana warty- oddział żołnierzy pod dowództwem Don Josego. Żołnierze powiadamiają kompana o przybyciu Micaeli. W czasie przerwy w pracy robotnice z fabryki cygar wychodzą na plac. Powszechną uwagę zwraca cyganka Carmen. Intryguje ją obojętność Don Josego i rzuca mu kwiat. Żołnierz jest oszołomiony namiętnością dziewczyny, uspokaja się jednak u boku Micaeli.W fabryce wybucha bójka. To Carmen zraniła jedną z robotnic. Porucznik Zunga nakazuje Don Josemu, by zaprowadził Cygankę do więzienia. Ten jednak traci dla niej głowę: pozwala jej uciec i sam trafia do aresztu.

Akt II

Jose, właśnie wypuszczony na wolność po spędzeniu miesiąca w więzieni, przybywa na spotkanie z Carmen do gospody Lillasa Pastii. Nie wie, że jest to punkt spotkań bandy przemytników, do których należy Cyganka. Sławny torreador Escamillo kroczy ulicami pośród wiwatów, zagląda do gospody Lillasa Pastii i nie może oderwać oczu od Carmen. Ta, zgodnie z daną wcześniej Don Josemu obietnicą, śpiewa i tańczy dla swego wybawiciela. Trąbią capstrzyk, Jose musi wracać do koszar. Waha się pomiędzy miłością, a obowiązkiem. Nagle pojawia się porucznik Zunga i zaczyna nadskakiwać dziewczynie. Jose rzuca się na niego z bronią. Przemytnicy rozdzielają walczących. Jose nie ma już wyboru- musi pozostać wśród przemytników i trudnić się ich rzemiosłem.

Akt III

Nocą przemytnicy obozują w górach. Carmen zdążyła się już nudzić Josem. Wraz z przyjaciółkami stawia sobię kabałę. Karty wróżą jej śmierć. Część bandy rusza w drogę, by zmylić celników. Jose pozostaje na straży łupów. Escamillo szuka Carmen i wdaje się z Josem w bójkę na noże. Carmen rozdziela rywali, a Escamillo zaprasza ją na najbliższą walkę byków w Sewilii. Wówczas ktoś odkrywa, że pomiędzy skałami kryje się Micaela. Mówi Josemu, że jego umierająca matka chciałaby zobaczyć się z nim jeszcze raz przed śmiercią. Były żołnierz nie chce opuszczać obozu, ale w końcu spieszy za Micaelą, na odchodnym grożąc Carmen, że jeszcze się spotkają.

Akt IV

Premiera zakończyła się klapą. Zdecydowana większość krytyków była zgodna w swoim niezadowoleniu, a nawet lekceważeniu. Bizetowi zarzucano cyrkową melodyjność, wulgarność głównej bohaterki oraz nieadekwatny podtytuł - opera komiczna.

Przed premierą przewidywano 48 przedstawień i sprzedano na nie już sporo biletów. Wszystkiego odbyły się 4 czy 5 spektakli. Teatr musiał zwracać pieniądze za bilety.

 

Bizeta tak olbrzymie niepowodzenie całkowicie załamało. Trzy miesiące później, 3 czerwca 1875 roku zmarł na atak serca.

 

Trudno dziś ocenić, czy chłodne przyjęcie, z jakim spotkała się Carmen należy wiązać z tematem, czy raczej z muzyką utworu. W końcu i jedno, i drugie mogło się nie podobać publiczności. Środowisko, w którym rozgrywa się Carmen określono mianem archaicznego, a tytułową bohaterkę pomówiono o publiczne uprawianie nierządu. Skutek był taki, że domagano się zakazu wpuszczania nieletnich na przedstawienia z uwagi na niemoralność sztuki.

 

Wydaje się, że Bizet oraz libreciści Meilhac i Halévy napisali dzieło chyba niemożliwe wtedy jeszcze do zaakceptowania dla publiczności paryskiej. Carmen nie zna przeszłości, ani przyszłości. Żyje wyłącznie chwilą bieżącą. Miłość nie jest dla nie zadaniem na życie, lecz ulotnym kaprysem. I co najważniejsze Carmen jest kobietą decydującą o własnym losie, kieruje się własnymi prawami. Od początku opery Carmen skazana jest na śmierć, o czym świadczy związana z główną bohaterką muzyka. Postaci tej towarzyszy patetycznie brzmiący, wyrażający ostrzeżenie motyw przewodni.

 

W październiku 1875 roku wystawiono Carmen w Wiedniu. Odbiór był dużo lepszy niż w Paryżu. I krytycy i publiczność wyrażali się o muzyce Bizeta bardzo przychylnie. Mimo to w Opéra-Comique Carmen pojawiła się na scenie ponownie dopiero w 1883 roku. Tym razem nie było ani śladu tego chłodu i lekceważenia, które miało miejsce osiem lat wcześniej. Od tego sezonu opera weszła na ścieżkę prowadzącą do światowej sławy i popularności.

 

W XX wieku postać Carmen stał się archetypiczna, porównywalna z Hamletem, Don Giovanni czy Faustem.

 

W rankingu organizacji Opera America na liście 20 największych oper w historii Carmen znajduje się na czwartym miejscu. Czy Bizet mógł sobie wyobrazić taki rozwój sytuacji ?

 

Georges Bizet

 

W music boxie cała opera. Mimo jej objętości zdecydowałem się na wgranie całości ze względu na jej wartość. Claudio Abbado dyryguje Londyńską Orkiestrą Symfoniczną. W głównych rolach: Sherrill Miles, Plácido Domingo, Alicia Nafe, Ileana Cotrubas, Geoffrey Pogson.