Jan Kanty Pawluśkiewicz - Nieszpory Ludźmierskie
(Tu mozna posłuchać utworu: theblues-thatjazz.com/en/box/9268-nieszpory-ludzmierskie.html )
Nieszpory w muzyce w przeszłych wiekach cieszyły się wcale niemałą popularnością. Niedawno prezentowałem Vesperae Mozarta z arcydziełem Laudate Dominum.
W Polsce odwrotnie – utworów tego rodzaju było niewiele. Za to pojawiły się nie tak dawno
Nieszpory Ludźmierskie.
Autorami są Jan Kanty Pawluśkiewicz – muzyka oraz Leszek Aleksander Moczulski – słowa.
Jan Kanty Pawluśkiewicz urodził się w 1942 roku w Nowym Targu. W rodzinnym mieście ukończył Państwową Średnią Szkołę Muzyczną, a następnie studiował architekturę na Politechnice Krakowskiej. Objawił się publicznie w połowie lat 60. razem z zespołem „Anawa” i Markiem Grechutą. Sława Grechuty była zasłużona, trzeba jednak wyraźnie powiedzieć, że bez kompozycji Pawluśkiewicza nie była by do osiągnięcia aż w takim stopniu.
Na wskroś oryginalne kompozycje Pawluśkiewicza z tego okresu stanowiły odrębny nurt w muzyce rozrywkowej - nurt piosenki literackiej, w której poezja i muzyka, o charakterystycznym barokowym brzmieniu, były współistotnymi podmiotami zespołu.
W latach siedemdziesiątych Jan Kanty Pawluśkiewicz związał się z „Piwnicą pod Baranami” - w dorobku fonograficznym kabaretu znajduje się wiele jego utworów.
W latach 70. współpracował z Teatrem STU. W 1977 roku wystawiono tam musical Szalona Lokomotywa napisana wspólnie z Markiem Grechutą w oparciu o teksty Witkacego. W 1985 roku Pawluśkiewicz skomponował operę Kur Zapiał. Libretto stanowił poemat Wiesława Dymnego.
Pawluśkiewicz ma też w dorobku muzykę do kilkudziesięciu filmów krótkometrażowych i fabularnych, spektakli Teatru TV. Współpracował z najlepszymi polskimi reżyserami.
Jan Kanty Pawluśkiewicz
Leszek Aleksander Moczulski urodził się w 1938 roku w Suwałkach. Tam ukończył szkołę średnią. Na studia wybrał się w 1956 roku do Krakowa, na Uniwersytet Jagielloński, gdzie ukończył polonistykę. Zamieszkał w Krakowie już na stałe.
Zadebiutował w 1959 roku. Wydał kilkanaście zbiorów wierszy. Do najważniejszych należą Powitania w 1983, Pozdrowienia w 1990, 70 widoków w drodze do Wenecji w 1991.
Podobnie jak Pawluśkiewicz nie stronił od współpracy z zespołami muzycznymi. Napisał kilka teksty dla Skaldów (Cała jesteś w skowronkach, Medytacje wiejskiego listonosza), Czesława Niemena (Z pierwszych ważniejszych odkryć), Grzegorza Turnaua (Do wód) i dla Marka Grechuty (Korowód).
Leszek Aleksander Moczulski
Współpraca z „Anawa” zbliżyła go z Pawluśkiewiczem. Pawluśkiewicz cenił wiersze Moczulskiego, a do tekstów do muzyki stosunek miał taki: „Poezja zawsze odgrywała i odgrywa w mojej twórczości ogromną rolę. Nieeleganckie wydaje mi się, jeżeli kompozytor najpierw tworzy muzykę, a potem dodaje tekst. To nie stosowne wobec autora wiersza. Zawsze na początku inspiruje mnie tekst, który pobudza wyobraźnię muzyczną, choć sam wiersz nie potrzebuje muzyki, jest bowiem formą skończoną. Jeżeli znajdę tekst, który pobudza moją wyobraźnię, to szukam ekwiwalentu muzycznego. Poezja i muzyka musi tworzyć jedność, z której emanuje nastrój. Ważne są dla mnie emocje.”
Ideą powstania Nieszporów Ludźmierskich była chęć uczczenia odzyskania przez Polskę niepodległości. Ludźmierz był pomysłem Pawluśkiewicza, co nie może dziwić zważywszy, że pochodził z Nowego Targu.
Ludźmierz jest najstarszą wsią na Podhalu. Jego historia jest związana z powstaniem na początku XIII wieku klasztoru cystersów, którzy zostali tu sprowadzeni w celu kolonizacji Podhala. Istnienie kościoła parafialnego potwierdza Jan Długosz. Parafia znajdowała się pod patronatem opata cystersów ze Szczyrzyca, w jego zaś imieniu administrował nią jeden z zakonników. Parafią ludźmierską cystersi władają aż do roku 1824.
Pierwotnie stał tu drewniany, modrzewiowy kościół kryty gontem, z trzema ołtarzami. W latach 1869-1877 na miejsce rozebranego drewnianego kościoła wybudowano nowy, murowany. Świątynia w stylu neogotyckim, pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, to najważniejsze sanktuarium Podhala i miejsce pielgrzymek o zasięgu ponad diecezjalnym. Do kościoła przeniesiono rokokowy ołtarz z figurą Matki Boskiej Ludźmierskiej.
Wnętrze Kościoła
Historycy określili, iż cudowna figura Matki Boskiej Ludźmierskiej powstała około roku 1400. Drewniany posążek ma 125 cm wysokości. W 1963 roku Matkę Boską Ludźmierską (Gaździnę Podhala) koronował kardynał Stefan Wyszyński. Replika znajduje się przy źródełku u wejścia do sanktuarium. Samemu źródełku również przypisywane są cudowne właściwości.
M.B. Ludźmierska - Gażdzina Podhala
O Gaździnie Podhala opowiada średniowieczna legenda pochodząca z roku ok. 1400.
Węgierski kupiec, handlujący winem, jechał na jarmark do Nowego Targu. Na ludźmierskich bagnach i torfowiskach zaskoczyła go noc. Kiedy zaczął się modlić, wzywając Boga na pomoc, ujrzał otuloną w złocisty obłok postać uśmiechniętej Pani. Zachęcała go do podjęcia jeszcze jednej próby wydostania się z grzęzawiska. Wtem konie niespodziewanie nabrały sił i kupiec wyprowadził wóz na trakt. Jechał, prowadzony przez świetlistą postać, która przywiodła go przed kościół w Ludźmierzu. Zrozumiał, że jest to Matka Boża. Kiedy chciał uklęknąć i podziękować, zjawa zniknęła, a w miejscu gdzie klęczał, zaczęło bić źródełko. Kupiec złożył śluby, że przyniesie do kościoła figurkę podobną do Tej, którą spotkał. Złożone śluby widać spodobały się Bogu, bo obdarzył figurkę i wodę ze źródła cudownymi właściwościami.
W 1997 roku sanktuarium odwiedził Jan Paweł II. W centrum ogrodu przylegającego do kościoła znajduje się naturalnej wielkości rzeźba przedstawiająca papieża. W ogrodzie są też wrota wiary. Pod drewnianą konstrukcją umieszczono dzwon, którego dźwiękiem każdy może ogłosić swoje odnowienie wiary. Warunkiem jest odmówienie specjalnej modlitwy.
Do sanktuarium w Ludźmierzu pielgrzymi przybywają przede wszystkim w święto maryjne 15 sierpnia.
Sanktuarium w Ludźmierzu
Nieszpory Ludźmierskie od strony formalnej można określić jako oratorium. Oratorium to składa się z następujących części:
- Matko Boska Ludźmierska
- W Loreto i w Gorcach
- Psalm Na Otwarcie Oczu
- Psalm Na Wyjście (Pękł, pękł smok)
- Psalm O Jeruzalem
- Psalm 68 (Góry Baszanu)
- Psalm 75 (Pyszni się Pyszni)
- Psalm (Z Listu św. Pawła)
- Psalm 37 (Nie Gniewaj się na Łotra)
- Psalm 100 (Chwalcie Pana z Mocą)
- Psalm 120 (Za długo w Meszeku)
- Psalm 66 (Kazałeś, kazałeś)
- Psalm 64 (Zwyciężyła prawość)
- Psalm 60 (Nie zwyciężą Świata)
- Błogosławmy Panu
- Matko Boska Ludźmierska
Psalmy Moczulskiego są piękne i wzruszające. Przypuszczam, że zgodnie z poglądami Pawluśkiewicza powstały przed muzyką. Różnorodność tekstów spowodowała też różnorodność muzyki. Są tam partie chorałowe nawiązujące do muzyki kościelnej. Są i fragmenty z wyraźnymi wpływami folkloru góralskiego, a nawet z motywami orientalnymi. Całość dzieła jest jednak bardzo harmonijna. Utwór zachwyca swoją duchową potęgą. Nieszpory Ludźmierskie są prawdziwą modlitwą, czcią oddaną Matce Bożej Królowej Podhala.
Pierwsze wystawienie odbyło się w 1992 roku w Ludźmierzu. Wykonawcami byli:
· Hanna Banaszak
· Beata Rybotycka
· Elżbieta Towarnicka
· Grzegorz Turnau
· Zbigniew Wodecki
· Jacek Wójcicki.
Oratorium stało się jednym z najczęściej wykonywanych utworów w Polsce. Do swojego repertuaru wprowadziło je większość orkiestr symfonicznych. Odbyło się już ponad 100 przedstawień w wielu miastach polskich i w różnych wykonaniach. Cieszy się również powodzeniem za granicami naszego kraju. Nieszpory Ludźmierskie reprezentowały polską kulturę na EXPO w Lizbonie. Wystawiano je w Chicago, Nowym Jorku i Toronto oraz w kilku miastach europejskich.
Setne wykonanie Nieszporów było zwieńczeniem obchodów Święta Nauki Wrocławskiej w 2004 roku. Koncert odbył się w Kościele Uniwersyteckim i został nagrany i wydany.
Właśnie to nagranie można usłyszeć w music boxie. Obok wyżej wymienionych solistów wystąpiła Orkiestra Symfoniczna Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego i Chór Uniwersytetu Wrocławskiego "Gaudium". Dyrygował Alan Urbanek.
Od lewej: Jan Kanty Pawluśkiewicz, Elżbieta Towarnicka, Halina Jarczyk, Zbigniew Wodecki, Grzegorz Turnau, Beata Rybotycka, Hanna Banaszak, Jacek Wójcicki, Alan Urbanek.
Orkiestra i Chór
